Türkiye-Azerbaycan İlişkileri Kafkasya’da Güvenliğin Teminatıdır

SETA Vakfı, 25–27 Haziran 2009 tarihlerinde İstanbul’da Türkiye-Azerbaycan ilişkileri çalıştayını gerçekleştirdi. Türkiye’nin Ermenistan ile yürüttüğü normalleşme sürecinin nisan ayında medyaya yansıyan şekliyle Türkiye-Azerbaycan ilişkilerinde bir krize neden olduğu iddiaları, iki ülke ilişkilerinin tekrar masaya yatırılmasını gerektirmişti. Çalıştayda iki ülke ilişkilerindeki temel meseleler ve özellikle “Bir millet-iki devlet” sloganı, Ermenistan ile yürütülen normalleşme sürecinin Türkiye-Azerbaycan ilişkilerine etkileri ve ilişkilerin siyasî, ekonomik-enerji ve güvenlik boyutları ele alındı.
 

İki ülke ilişkilerinin ortak çıkarlara dayalı olarak daha sağlam ve somut temellere oturtulması gerekmektedir. Nitekim “Bir millet-iki devlet” söyleminde olduğu gibi ilişkilerdeki dostluk ve kardeşlik temaları aşırı duygusallığa yol açmakta ve bu, retorik kriz durumlarında aşırı tepkilerin verilmesine yol açarak ilişkilerin zedelenmesine neden olmaktadır.

Azerbaycan tarafında genelde Türk dış politikasının, özelde Türkiye’nin yeniden yapılandırmakta olduğu Kafkasya politikasının ve özellikle normalleşme politikasının yeterince anlaşılamadığı ifade edilebilir. Kafkasya’da her iki ülke birbirine ihtiyaç duymaktadır. Azerbaycan’ın bağımsızlığını ve varlığını sürdürebilmesi için güçlü bir Türkiye’ye muhtaç olduğu gibi aynı zamanda Türkiye’nin de enerji güvenliğini sağlamak için Azerbaycan’a ihtiyacı olduğunu söylemek mümkündür. Ayrıca Rus-Gürcü çatışması sonrası değişen dengeler ve ortaya çıkan yeni jeopolitik nedeniyle Kafkasya’daki statüko, bölge ülkelerinin aleyhinedir ve sürdürülemez. Bu nedenle Karabağ sorununun mevcut halde sürdürülmesi Azerbaycan’ın aleyhinedir.

Türkiye-Gürcistan-Azerbaycan arasındaki Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) petrol, Bakü-Tiflis-Erzurum (BTE) doğalgaz boru hatları ve Bakü-Tiflis-Kars (BTK) demiryolu projeleri, Kafkasya’da güvenlik ve işbirliği kuşağını oluşturmaktadır. Ancak Rus-Gürcü çatışması ile bu hattın Gürcistan ayağı kırılmıştır. Bu nedenle Türkiye-Gürcistan-Azerbaycan ekseninin tamir edilmesi gerekmekte ve bunun için de ilişkilerin stratejik ortaklık düzeyinde geliştirilmesi gereği açıkça ortadadır. Ayrıca bölgesel işbirliği ve güvenlik şeridini yansıtan bu eksene Ermenistan’ın katılımının sadece Türkiye için değil, aynı zamanda Azerbaycan’ın da yararına olduğu söylenebilir. Öte yandan normalleşme sürecini destekleyen Batı’nın öncelikle Ermenistan’ın demokratikleşmesini ve diasporanın soykırım tasarılarını meclislerine getirmelerini engelleme yönünde politika izlemesi, Türkiye-Ermenistan-Azerbaycan ilişkilerine daha olumlu yönde yansıyacaktır. Bununla birlikte, Türkiye ile Ermenistan arasındaki kara sınırlarının açılmasıyla Ermenistan’ın soykırım politikasından vazgeçeceğinin beklendiği söylenemez. Diğer bir deyişle, sınırların açılmasını soykırıma indirgemek Kafkasya’daki büyük resmi kaçırmaktan başka bir şey değildir.

Türkiye-Azerbaycan ilişkilerinde nisan ayında görüldüğü gibi kamu diplomasisinin eksikliği ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte, krizin ortaya çıkardığı gözden kaçırılmaması gereken diğer bir nokta da her iki ülkede de ilişkilerin bozulması yönünde çaba harcayan aktörlerin iş başında olduğudur. Bu aktörlerin başında Türkiye’deki Ergenekon yapılanmasının Azerbaycan’daki kalıntıları gelmektedir. Bu bağlamda Türk Dışişleri’nin, kamu diplomasisini etkin bir şekilde kullanarak bu aktörlerin çabalarını boşa çıkarması mümkünd&