Cumhurbaşkanlığı Seçimleri: İki Tur, Adaylar ve Farklar

28 Mayıs’ta yapılan ikinci tur Cumhurbaşkanlığı seçimleri ile birlikte 2023 seçim süreci artık tamamen sonuçlandı. Seçim sürecinde ve sonrasında birçok başlık ve konu ön plana çıkarken bu seçimlere has birçok pratik dikkat çekiciydi. Bu doğrultuda mevcut cumhurbaşkanlığı seçim sistemi, her ne kadar 2014 yılından beri geçerli olsa da 2023 seçimleri, iki turlu bir seçim deneyimlenmesi açısından bir ilki teşkil etti. Dolayısıyla özellikle ilk kez tecrübe edilen bu pratik, detaylıca değerlendirilebilecek birçok konuyu ortaya çıkardı.

Bilhassa iki tur özelinde seçimlere katılım oranı, en dikkat çeken konuydu. İlk turda seçimlere katılım en yüksek seviyede seyretti. Bu durum demokratik işleyişin göstergesi olması bakımından da önemliydi. İkinci tur seçimlerinde ise “seçmenini sandığa götüren kazanır” ifadesi sıklıkla tekrar edildi. Dolayısıyla katılım ve geçerli oy oranları, ikinci turun en önemli belirleyicilerinden biri oldu. Buna paralel olarak seçim çevrelerindeki katılım ile adayların oy oranlarındaki değişim, birlikte incelenmesi gereken önemli bir konu haline geldi.

Cumhurbaşkanlığı Seçimleri ve Genel Veriler

Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Erdoğan birinci turda 49,52 olan oyunu yüzde 52,18’e ve Kılıçdaroğlu yüzde 44,88 olan oyunu yüzde 47,82’ye yükseltti. İki aday arasındaki fark ilk turda yüzde 4,64 iken ikinci turda bu fark yüzde 4,36 oldu. Dolayısıyla bu açıdan ilk turda oluşan fark, ikinci turda da korundu.

Sayısal açıdan incelendiğinde ise Erdoğan, birinci turda 27 milyon 133 bin 837 oy aldı. İkinci turda ise 700 bin 752 oy daha ekleyerek toplam oy sayısını 27 milyon 834 bin 589’a yükseltti. Kılıçdaroğlu’nun oy sayısı ise ilk turda 24 milyon 594 bin 932’ydi. İkinci turda bu oylara 909 bin 792 oy daha eklendi.

Öte yandan ikinci tur özelinde Erdoğan’ın yurt dışında, Kılıçdaroğlu ise yurt içinde oylarını daha fazla artırdı. Nitekim yurt içi oy oranını Erdoğan 2,67, Kılıçdaroğlu ise 3,02 puan yükseltti. Yurt dışında ise Erdoğan’ın oylarındaki artış yüzde 2,10 ve Kılıçdaroğlu’nun yüzde 0,86 oldu.

Bunların yanı sıra 2023 seçimlerinin en çok dikkat çeken hususlarından biri seçmen sayıları ve katılım oranlarıydı.

Seçmen verileri incelendiğinde yurt içi ve yurt dışı kayıtlı seçmen sayısının 2014’ten bu yana büyük artış gösterdiği görülmektedir. Ayrıca birinci ve ikinci tur arasındaki kayıtlı seçmen sayısında da ufak bir değişim gerçekleşti. Zira birinci tur seçimlerinde 64 milyon 145 bin 504 olan kayıtlı seçmen sayısı, ikinci turda 64 milyon 197 bin 454’e yükseldi. Bu artışın sebebi 14-28 Mayıs arası 18 yaşını doldurarak ilk defa oy kullanma hakkı kazanan gençlerdi. Dolayısıyla ikinci turda, ilk tura kıyasla yurt içi ve yurt dışında yaklaşık 50 bin genç, ilk defa oy kullanma hakkı kazandı.

Seçmenlerin yaş dağılımına bakıldığında da gençlerin, özellikle de 18-24 yaş aralığında yer alan grubun; seçmenlerin önemli bir kısmını oluşturduğunu söylemek mümkün:

Seçmenlerin Yaş Dağılımı (1. Tur)

Birinci turda seçmenlerin yüzde 14,2’si 18-24 yaş aralığında; yüzde 10,3’ü ise 25-29 yaş aralığındaydı. Bir başka deyişle 18-29 yaş aralığındaki genç seçmenler, toplam seçmenin yüzde 24,5’ini oluşturdu. Bu da en kalabalık seçmen grubunu ifade etmektedir. İkinci tur seçimlerinde 18 yaşını dolduran yaklaşık 50 bin genç, kayıtlı seçmen listesine eklendi. Dolayısıyla seçimlerden önce sıklıkla ifade edildiği gibi gençler, hem sandığa gitme hem de oy tercihleriyle seçimin kaderinde önemli bir rol oynadı.

Adaylar ve İki Tur Arası Sayısal Farklar

İkinci turda katılım oranı yaklaşık 3 puan azalarak yüzde 84,1’e geriledi. Buna rağmen geçerli oy sayısı birinci tura göre arttı ve haliyle geçersiz oy sayısı da düştü. Birinci turda yüzde 98,1 olan geçerli oy oranı ikinci turda 98,7’ye yükseldi; yüzde 1,9 olan geçersiz oy sayısı da yüzde 1,3’e geriledi. Birinci turda bir milyon 37 bin 104 geçersiz oy varken bu sayı, ikinci turda 684 bin 288’e düştü.

İkinci Turda Katılımın En Çok Düştüğü İller

İkinci turda katılımın en çok düştüğü bölgeler, Doğu ve Güneydoğu Anadolu oldu. Bilhassa Iğdır ve Ağrı’da katılım ortalama 7,1 puan düşerken bu illeri Van, Diyarbakır, Hakkâri, Bitlis, Kars, Muş, Şırnak ve Batman takip etti. Söz konusu il ve bölgelerin, aynı zamanda Kılıçdaroğlu’nun birinci turda en yüksek oy aldığı yerler olması ayrıca dikkat çekicidir. Kılıçdaroğlu, ikinci turda da en yüksek oy oranını bu illerde ulaşmış olsa bile, birinci tura göre oyları düştü. Dolayısıyla 28 Mayıs’ta Doğu ve Güneydoğu illerinde sandığa gitmeyen seçmenlerin çoğunlukla Kılıçdaroğlu seçmeni olduğunu söylemek mümkündür.

İkinci turda Erdoğan’ın oylarını en çok artırdığı iller sırasıyla Iğdır, Erzurum, Çankırı, Karaman ve Kayseri’ydi. Bu illeri Kilis, Karabük, Kastamonu, Kütahya ve Kars izledi. En fazla oy artışı yaklaşık 8 puanla Iğdır’da yaşandı. Iğdır, aynı zamanda Sinan Oğan’ın en yüksek oy aldığı il olması bakımından dikkat çekmektedir. Erdoğan’ın söz konusu diğer illerdeki oy artışı ise yaklaşık 4-5 puan bandındadır.

Kılıçdaroğlu’nun ise ikinci turda oylarını en çok artırdığı iller Bilecik, Eskişehir, Bursa, Denizli, Kayseri ve Bolu oldu. Ancak ilk tura kıyasla Kılıçdaroğlu, sayısal olarak 15 ilde, oransal olarak ise 13 ilde oy kaybı yaşadı. Erdoğan ise ilk tura kıyasla yalnızca Batman’da oy kaybı yaşarken oransal açıdan her ilde oyunu artırmayı başardı.

Kılıçdaroğlu, ikinci turda yüzde 47,82 oranına ulaşabildi. Seçim mağlubiyetinde olumlu bir anlam bulmaya çalışan bazı muhalif isimler, bu durumu “Erdoğan karşısında kazanılmış en büyük oy” olarak değerlendirmekte ve bu şekilde yaşanan mağlubiyetin etkisini azaltmaya çalışmaktadır. Ancak 2014’ten bu yana yapılan seçimler göz önünde bulundurulduğunda Kılıçdaroğlu’nun, önceki seçimlerde olduğu gibi muhalif blokun toplam oy oranını aşamadığı görülmektedir. Diğer bir ifadeyle Kılıçdaroğlu, 2014’te Ekmeleddin İhsanoğlu ve Selahattin Demirtaş’ın, 2018’de ise çoklu muhalif adaylarının aldığı toplam oy oranını aşmayı başaramamıştır.

Sonuç olarak 2023 seçimleri birçok açıdan kritik olmakla birlikte esas önemini iki turlu seçimlerin ilk defa tecrübe edilmesi sebebiyle kazandı. 2014’ten beri cumhurbaşkanlığı seçimlerinin kıyaslanması şansı olsa bile ilk defa iki seçim arasındaki sürenin iki hafta kadar kısa olduğu bir süreç yaşandı. Bu durum kısa sürede değişen her bir unsurun çok daha büyük etki alanına sahip olmasına neden oldu. Dolayısıyla iki turda ortaya çıkan veriler ve özellikle de verilerde yaşanan değişim, detaylıca üzerinde çalışılması gereken yeni bir başlık olarak ön plana çıkmaktadır.

(Yazıdaki veriler, YSK ve AA’dan derlenmiştir.)

[Sabah, 3 Haziran 2023]