Merkez bankası dijital parası (CBDC) yeni bir trend. Ödeme sistemlerinin doğasını nasıl değiştireceği henüz tam olarak cevabını bulamadı. Daha spesifik olarak, doların ve diğer rezerv para birimlerinin rolünü nasıl değiştirecekler? Küresel finansal sistemi, ödemeler ve FinTek endüstrisinin doğasını nasıl değiştirecekler?
Bu arada tüm bu sorular aynı zamanda CBDC’lerin nasıl tasarlanacağıyla da ilgili. Ancak, kesin olan şeylerden biri de CBDC gibi yeni ödeme teknolojileri, ikili ticarette yerel para birimlerinin kullanılmasını da kolaylaştırabilir (hatta teşvik edebilir) ve küresel rezerv para birimlerine bağımlılığı azaltabilir.
CBDC’lerin istikrarlı yeni bir egemen finansal ödeme sistemi olması bekleniyor. Ödemeleri kolaylaştıran ve verimliliği artıran gelişmiş, teknolojik yeni bir araç… Ayrıca düşük maliyetli, güvenli ve hızlı transferler ile finansal ve ticari işlemlerde verimlilik sağlanması da bekleniyor.
Daha verimli ödemeler, fiyat istikrarı, finansal istikrar ve para politikasının etkinliğinin artırılmasına yardımcı olabilirler. Sınır ötesi ve çapraz para birimi işlemlerini iyileştirmeleri bekleniyor. Ödemeyle ilgili riskleri azaltabilir, likiditeyi artırabilir ve uyumluluk sorunlarının çözümüne ve dolayısıyla da ciddi iş verimliliği oluşturacak bir finansal altyapı oluşturabilirler.
Elbette her ülkenin CBDC’leri araştırmak için kendi özel gerekçeleri de var. Ancak mevcut küresel para, ödeme ve finansal sistemlere alternatif arayışı (Avrupa’da bile) günümüzde bir gerçeklik. Güney Afrika’daki BRICS toplantısının ise rezerv paraların mutlak hegemonyasına son verilmesi yönünde küresel uzlaşı açısından bir dönüm noktası olması bekleniyordu.
CBDC’ler parasal egemenliğin sağlamlaştırılmasına da yardımcı olurlar. Yurt içi, sınır ötesi işlemler veya ödemeler için diğer kripto para birimleri, sabit paralar ve hatta başka egemen dijital para birimleri yerine ülkelerin kendi resmi fiat para birimlerinin kullanımını kolaylaştırır.
Geleneksel işlemler bir banka ağı üzerinden yürütülür ve bu nedenle yavaştır. Daha pahalı, daha az şeffaf, çok az kurumla sınırlı ve nispeten daha karmaşıktır. Ancak, özellikle perakende CBDC’lerin, bu açıdan, ödeme verimliliğini ve finansal katılımı artırması bekleniyor. Aslında bu, aynı zamanda, mevcut sistemlerin verimliliğinin ağırlıklı olarak başarısız olduğu yerdir.
Koordinasyon ve Standardizasyon
Dijital para birimleri günümüzde ABD doları gibi mevcut rezerv para birimlerine potansiyel yeni bir alternatif olarak ikili ticaret için de test ediliyor. BAE ile Hindistan, BRICS ülkeleri veya Arjantin ile Brezilya arasındaki yeni anlaşmalar da sınır ötesi, çapraz ticarette mevcut rezerv para birimlerine alternatif arayışına yönelik örneklerden sadece birkaçı.
Tıpkı yenilikçi sınır ötesi çoklu para birimi (CBMC) ödeme sistemlerinde olduğu gibi, CBDC’lerin de etkinliği, güvenliği, gizliliği artırması ve ödeme sistemlerini geliştirmesi bekleniyor. Bunun bir parçası da ABD dolarının bölge ticaretindeki hakimiyetini azaltmaktır. Toptan CBDC de bu noktada kritik bir alternatif olabilir.
BRICS ekonomileri (2023’te) ve G20 ekonomileri (2020’de) mevcut sınır ötesi ödeme sistemlerini iyileştirme arzularını dile getirmektedir. Bu arada, Ukrayna’daki savaş ve mali yaptırımlar da ülkeler arası çapraz para birimleri ve bu yeni toptan CBDC’lere olan ilgiyi artırdı.
Uluslararası standardizasyon ise bu tür yeni değer zincirlerinin geliştirilmesinin ve sürdürülebilir, uzun vadeli bir ödeme ekosistemi çözümüne dönüştürülmesinin ayrılmaz bir parçasıdır. Yeni ödeme sistemlerinin potansiyel kullanımlarını ve faydalarını büyük ölçüde artıracaktır.
Ancak, dijital paraların daha çok fayda sağlayabilmesi, mevcut rezerv paralara alternatif olması veya ulusal para birimleriyle ticareti kolaylaştırması için sistematik küresel koordinasyon da gerekli olacaktır. Küresel koordinasyon ve geliştirme süreci, bu yeniliğin daha uyumlu yapısı, gelecekteki olası düzenleme sorunlarının azaltılmasına da yardımcı olacaktır.
Uluslararası standardizasyon faydaları artırabilir. Ülkeler arası koordinasyon, CBDC tasarımının ve temellerinin uluslararası ve ulusal düzenlemeleri yansıtmasını sağlayabilir. CBDC’ler, AML (kara para aklamanın önlenmesi) veya CFT (terörün finansmanıyla mücadele) düzenlemelerine uyum sağlamaya yardımcı olacak şekilde tasarlanabilirler.
Daha uyumlu bir CBDC ekosistemi bu açıdan büyük önem taşır. Diğer ödeme sistemleriyle, özellikle de diğer ticari ortaklardaki sistemlerle entegrasyon da bir o kadar önemlidir. En önemlisi de tüm bu unsurların CBDC’lerin tasarım aşamasında düşünülmesi gerekiyor.
Rezerv Paraların İkamesi
ABD dolarının bölgesel ticaretteki hakimiyetini azaltmak için toptan CBDC önemli bir alternatif olabilir. Çin ve Rusya (ve diğer BRICS ekonomileri), ABD dolarının uluslararası ve hatta bölge içi ticaretteki hakimiyetine karşı, perakende ve toptan CBDC seçenekleri üzerinde çalışıyor.
CBDC’ler, bu açıdan, yeni bölgesel veya küresel ittifaklara, yeni jeopolitik dinamiklere, yeni küresel ekonomik ve finansal tasarımlara yol açabilir. Doğrusu, son dönemdeki altına hücum trendi bile dijital para birimlerine olan eğilimle paralellik gösteriyor. Nitekim her ikisi de doların hakimiyetini, rezerv para ve dış finansman ihtiyacını ortadan kaldırmayı hedefliyor.
Ancak, CBDC’ler, mali yaptırımlardan kaçınmaya da yardımcı olabilir mi? Neticede, CBDC’ler, alternatif bir ödeme sistemi olarak, artan jeopolitik gerilimler, yaptırımlar, artan güvenlik ve siber saldırı endişeleri çağında yerel bir ödeme sistemine ve daha az dış güvenlik açığına ve daha fazla siyasi, finansal ve ekonomik bağımsızlığa ve esnekliğe sahip olmayı da sağlayabilir.
Nitekim, mevcut uluslararası ödeme ağları da birkaç rezerv para biriminin ve oligopolistik batılı şirketlerin hakimiyeti altındadır. Bu nedenle ödeme teknolojileri ve dijital para birimlerindeki gelişmelerin uluslararası siyasi sonuçlarının olması muhtemeldir. Örneğin, geleneksel yaptırımlar ileride amaçlanan etkilere sahip olmayabilir.
Toptan CBDC’lerin özellikle sınır ötesi, çapraz para birimi işlemlerini kolaylaştırması ve geliştirmesi bekleniyor. Bunlar, belirli finansal kuruluşların erişimine açık, ancak uluslararası ödemeler için de kullanılabilirler. Örneğin Rusya, CBDC’leri doların finansal hakimiyetine karşı potansiyel bir alternatif olarak görüyor. Bu nedenle Çin ile ticaretinde de kullanmayı planlıyor.
Ulusal Paralarla Ticaret
Bu arada, Ukrayna’daki savaş nedeniyle gelen yaptırımların önemli bir sonucu da ulusal para birimleriyle ticaret eğiliminin artması, bitcoin gibi kripto para birimlerinin kabulüne veya yeni ulusal dijital para birimlerine geçişte yaşanan hızlanma eğilimidir.
CBDC’ler, Türkiye ve komşularının yapmaya çalıştığı gibi, ülkeler arasında (ulusal para birimleri cinsinden) doğrudan ticarete olanak sağlayabilirler. Bu durum, ülkelerin Batı hakimiyetindeki (bazen bir silah ve yaptırım aracı olarak da kullanılan) swift sistemi veya diğer ödeme ağlarını kullanmak zorunda kalmaması anlamına gelecektir.
Nitekim, çoğu ekonomi bugün hâlâ dış ödeme çözümlerine güveniyor. Bu durum, özellikle kriz durumlarında veya yaptırımlar sırasında risklidir. Avrupa’da bile ödemelerin çoğuna Avrupalı olmayan finansal kurumlar aracılık ediliyor. Bu nedenle Avrupa da dolar ve dolar etrafındaki ödeme ağları dışındaki alternatiflere sahip olmaya istekli.
Dijital paraların yaptırımlardan kaçınmaya yardımcı olacak alternatif bir ödeme çözümü olarak kullanılması da bekleniyor. Örneğin, Çin büyük şirketlerinin uluslararası operasyonları veya İran, Rusya veya Kuzey Kore gibi şu anda yaptırım uygulanan ekonomilerle iş yapmak için toptan CBDC’yi kullanabilir.
Rusya merkez bankasının da şu anda yaptırıma tabi olması ve dünyanın geri kalanıyla sınırlı finansal işlem ve ticaret seçeneklerine sahip olması nedeniyle alternatif bir sınır ötesi ödeme sistemi geliştirmek için kendi CBDC projesi üzerinde çalıştığı biliniyor.
Küresel Rezerv Para Birimleri
CBDC’ler potansiyel olarak dolar gibi rezerv para birimlerine olan bağımlılığı azaltabilir. Geniş çapta kabul görmeleri durumunda ve bir değişim aracı olarak etkili bir şekilde kullanılırlarsa, dolarizasyondan kurtulmaya da yardımcı olabilirler.
CBDC’ler hem yurt içi hem de sınır ötesi işlemler için kullanılabilir. Böylece rezerv para birimlerinin uluslararası ticaret ve finanstaki hakimiyetini azaltabilirler. Üstelik daha az maliyetli, daha verimli ve çok daha hızlı bir alternatif olacaklar.
Gelişmiş ekonomilerin (sermaye hareketi için) veya büyük ticaret ortaklarının (ödemeler için) bu dijital para birimlerine geçişi, diğer ülkeleri de derhal CBDC’lere geçmeye zorlayan önemli bir faktör olacak. Diğer ülkelerin de bu önde gelen (ticaret ortakları veya gelişmiş ülke) ekonomiler tarafından geliştirilen yeni ödeme standartlarını benimsemeleri gerekecek.
Nihayetinde, bu ekonomilerle ticaret ve sermaye hareketleri her ülke için önemlidir. Bu durumlarda dijital para birimlerine geçiş, ödemelerde maliyet, hız, kolaylık ve şeffaflık da sağlayacaktır. CBDC’lerin, rezerv para birimlerine ihtiyacı ortadan kaldırması hiç olmadığı kadar olası.
[Sabah, 26 Ağustos 2023]
