Türkiye’nin Afrika ile ilişkilerinde son yirmi yıldaki istikrarlı şekilde artan ivme dikkat çekici boyutlara ulaşmış durumda. Türkiye’nin kıta ile ilişkilerinde diplomatik, ekonomik, siyasi, kültürel ve insani ayaklarıyla Afrika genelinde olduğu gibi Doğu Afrika özelinde eşit ortaklık ve kazan kazan anlayışı temelinde ticaret hacmindeki artış oldukça önemli. Nitekim 14 yıllık aradan sonra Hint Okyanusu’nun “esenlik ve barış ülkesi” Tanzanya’nın Cumhurbaşkanı Samia Suluhu Hassan Türkiye’ye resmi bir ziyaret gerçekleştiriyor. 65 milyonluk nüfusuyla Afrika Kıtası’nın önemli ülkelerinden biri olan Tanzanya, Doğu Afrika’da birçok açıdan potansiyeli en yüksek ülkeler arasında. Dolayısıyla bu ziyaret iki ülke arasındaki ticaret, eğitim, kültür ve güvenlik konularındaki iş birlikleri için önemli bir fırsat. Bu bağlamda biz de Türkiye-Tanzanya ilişkilerinin çeşitli boyutlarını konunun uzmanlarıyla konuştuk.
Hazırlayan
Uzmanlar
Kaan Devecioğlu
Felix Shihundu
Tunç Demirtaş
Ahmet Alemdar
Kaan Devecioğlu
ORSAM
Türkiye-Tanzanya ilişkilerinde diplomatik ilişkilerin dönüm noktaları nelerdir?
İki ülke arasındaki diplomatik ilişkiler Tanzanya’nın 1961’de bağımsızlığını kazanmasının ardından kurulmuştur. Türkiye 1979’da Darüsselam’da bir büyükelçilik açarak Tanzanya ile diplomatik ilişkilerini pekiştirmiştir. Tanzanya’nın da 2017’den beri Ankara’da bir büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke ilişkilerinde karşılıklı anlayışın olması siyasi ve ekonomik iş birliği teşvik etmenin yanı sıra bölgesel ve küresel konularda iş birliklerini de güçlendirmektedir.
Türkiye-Tanzanya ilişkilerinde iki temel dönüm noktasının bulunduğu söylenebilir. Birinci dönüm noktası olarak 2009’a işaret edilebilir. Bunun nedeni 1979’da açılan Türkiye’nin Darüsselam elçiliğinin 1984’te bütçe sorunları nedeniyle kapatılması ve 2009’da yeniden açılarak dönemin Türkiye cumhurbaşkanı olan Abdullah Gül’ün Tanzanya’yı ziyaret etmesidir. Nitekim 2010’da dönemin Tanzanya Cumhurbaşkanı Jakaya Kikwete de Ankara’yı ziyaret etmiştir. Takip eden yıllarda ise dışişleri bakanları düzeyindeki ziyaretlerle iki ülke arası ilişkiler farklı alanlarda derinleşmiştir.
İkinci dönüm noktası ise 2017’de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Doğu Afrika turu kapsamında Tanzanya’yı ziyaret etmesidir. Bu ziyarette iki ülke arasında on adet anlaşma imzalanmıştır. Dönemin ekonomi ve enerji bakanlarının da Cumhurbaşkanı Erdoğan’a eşlik ettiği bu ziyaretin ardından iki ülke arasındaki siyasi, ticari, güvenlik ve sosyokültürel ilişkiler gelişmiştir.
Bu bağlamda Türkiye ve Tanzanya arasındaki diplomatik ilişkiler tarihsel dönüm noktaları ve karşılıklı ziyaretler sayesinde sürekli güçlenmiş, iki ülke arasında siyasi, ekonomik ve kültürel bağların daha da derinleşmesine olanak sağlamıştır. Bu süreç her iki ülkenin de bölgesel ve küresel arenada etkileşimlerini ve iş birliklerini artırarak geleceğe yönelik ortak hedefler doğrultusunda ilerlemelerini desteklemektedir.
Felix Shihundu
SETA
Türkiye-Tanzanya arasındaki ekonomik ilişkilerinin görünümü nasıl seyrediyor?
Tanzanya ve Türkiye 2010 ve 2017 yıllarında karşılıklı olarak gerçekleştirilen cumhurbaşkanı düzeyindeki ziyaretlerin ardından yıllar içinde ekonomik ilişkilerini güçlendirmiştir. İki ülke, ilişkilerini daha fazla güçlendirmek ve aralarındaki iş birliğini derinleştirme fırsatlarını araştırmak amacıyla 2012’de bir Ortak Ekonomik Komisyon (OEK) kurmuştur. İzleyen süreçte amacına yönelik şekilde OEK düzenli olarak toplanmaya devam etmektedir. Özellikle 2017’de savunma ekonomisi, sağlık, turizm, ulaştırma ve iletişim alanlarındaki ikili ilişkilerin derinleştirilmesi için yasal bir çerçeve oluşturulmuştur. 2011’de kurulmasından bu yana iki ülkenin iş konseyleri ticaret potansiyelini en üst düzeye çıkarmayı sürdürmektedir. Hatta iş insanları ve sektörler arasındaki iş birliklerini derinleştirmeye yönelik çabalar da mevcuttur. Nitekim Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) ve Tanzanya Özel Sektör Vakfı tarım, inşaat ve madencilik alanlarında önemli ticaret ve yatırımları kolaylaştıran bir role sahiptir.
Türkiye Müstakil Sanayici ve İşadamları Derneği (MÜSİAD), Afrika Kıtasal Serbest Ticaret Bölgesi (African Continental Free Trade Area, AfCFTA) himayesinde Doğu Afrika Topluluğu (East African Community, EAC) bölgesi ve ötesi ile ticareti geliştirmek amacıyla ülkenin istikrar ortamı ve önemli nüfusundan faydalanmak amacıyla 2018’de Tanzanya’yı da kapsayacak şekilde etki alanını genişletmiştir. Günümüzde Türkiye, Tanzanya ile olumlu bir ticaret dengesi sürdürmektedir. Ancak ticaret potansiyelinin istenen seviyenin oldukça altında olduğunu da belirtmek gerekir. Bu bağlamda iki ülke arasındaki ticaret hacmi 2009’da 63 milyon dolardan 2020’de 250 milyon dolara, 2022 ve 2023’te ise sırasıyla 317 milyon ve 310 milyon dolara yükselmiştir. Yani ekonomik ilişkilerde son on beş yılda hacim yaklaşık beş kat artış göstermiş durumdadır. Ayrıca Türk Hava Yolları’nın (THY) Darüsselam ve Kilimanjaro’ya direkt uçuşları iki ülke arasındaki ticaretin olumlu ivmelenmesine katkı sağlamaktadır. Kısacası Doğu Afrika’da ekonomik potansiyeli yüksek olan Tanzanya ile gerçekleştirilecek iş birlikleri hem ikili hem de bölgesel ticaret hacmine olumlu etki etme potansiyeline sahiptir.
Tunç Demirtaş
SETA, Mersin Üniversitesi
İkili ilişkilerde terörle mücadele ve güvenlik alanlarında iş birliği potansiyeli nasıl görünüyor?
Doğu Afrika’da Tanzanya güvenlik açısından görece istikrarlı bir ülke. Ancak yine de bölgedeki terör örgütleri ve korsanlık faaliyetlerinin etkileyebileceği risk altında bulunan ülkelerden de biri. Tanzanya için temel güvenlik sorunlarından biri olan Mozambik’teki terör faaliyetleri ciddi güvenlik tehditlerine neden olabiliyor. Bu kapsamda Mozambik’in kuzeyinde Tanzanya’ya sınırı bulunan Cabo Delgado bölgesindeki istikrarsızlık direkt olarak Tanzanya’yı etkiliyor. Nitekim ülkesindeki radikalleşme risklerini azaltmak için Tanzanya ciddi çabalar sarf etse de Cabo Delgado bölgesindeki durum terörizm ve güvenlik sorunlarının tetikleyici unsurlarından. Dolayısıyla bu durum Tanzanya’nın Afrika Kıtasal Serbest Ticaret Bölgesi’nin (AfCFTA) getirdiği fırsatlardan faydalanma potansiyelini tehlikeye atıyor. Bunun karşısında Tanzanya’nın güvenlik tehditlerini bertaraf etmesi ya da hafifletmesi için Mozambik ile yakın iş birliğinin yanı sıra güvenliğin tam tesisi konusunda yeni ve alternatif iş birliklerine ihtiyacı olduğu da görülüyor.
Bu bağlamda Türkiye’nin uzun yıllar terör kaynaklı güvenlik sorunlarından elde ettiği tecrübelerinin Tanzanya ile güvenlik iş birliği temelinde transferi ikili ilişkilerin güvenlik boyutuna olumlu katkı sağlama potansiyeline sahip. Aynı zamanda Türkiye’nin terör kaynaklı güvenlik sorunları başta olmak üzere ulusal güvenlik için tehdit oluşturan durumlar karşısında savunma sanayii atılımı Tanzanya için de önemli bir fırsat sunuyor. Ayrıca Türkiye’nin sahip olduğu savunma sanayii tecrübesi ve teknolojik altyapısı, Tanzanya’nın güvenlik ihtiyaçlarına yönelik çözümler sunma potansiyelini taşıyor. Bu kapsamda Tanzanya’nın güvenlik altyapısının güçlendirilmesi, terörle mücadele kapasitesinin artırılması ve ulusal güvenliğin korunması için faydalı iş birlikleri mümkün. Nitekim Tanzanya’da ve bölgede istikrarın artması ve güvenliğin sağlanmasına yönelik Türkiye ile ortak çabaların ve iş birliklerinin hayati öneme sahip olduğu da bir gerçek.
Ahmet Alemdar
Defence Turk
Türkiye-Tanzanya ilişkilerinde savunma sanayii iş birliği hangi aşamada?
Türkiye’nin Afrika Kıtası’ndaki ülkelerin neredeyse yarısıyla hem savunma sanayii iş birliği anlaşmaları hem de bu yönde ihracat projeleri bulunuyor. Türkiye’nin bölgede aktif iş birliği yaptığı ülkelerden biri de Tanzanya’dır. Tanzanya; Uganda, Somali ve Kenya gibi komşu ülkelerinin de Türkiye ile savunma sanayiinde başarılı iş birlikleri yaptığını yakinen tecrübe etmiş bir ülke. Özellikle terörizm ve korsanlıkla mücadele konularında çözüm arayışı olan ülke için Türkiye’nin mevcut kabiliyetleri cezbedici. Halihazırda iki ülke arasında savunma sanayii iş birliği anlaşması imzalanmış durumda.
Tanzanya’nın savunma sanayiinde teknoloji ve bilgi transferleri ile hem güvenlik güçlerini hem de ekonomisini geliştirmek istediği bilinmektedir. Bu bağlamda Tanzanya’nın hem doğrudan tedarik hem de modernizasyon için alt sistemlere ihtiyacı vardır. Son yıllarda hayata geçirilen atılımları sayesinde Tanzanya ile neredeyse “sıfır” olan savunma sanayii ihracatımız 2022’den sonra milyon dolar düzeyini aşmıştır. Günümüzde ise bunun iyileştirilmesi için projeler hayata geçirilmektedir. Yakın zaman önce Türk savunma sanayiinin önemli firmalarından DEARSAN, Tanzanya’ya hem gemi ihracatı hem de tersane inşası için bir sözleşme imzalamıştır. Türkiye’nin yaklaşımı sadece ürün satmak değil aynı zamanda çeşitli kabiliyetlerin de kazandırılması olduğu için bölge ülkeleri ikili iş birliklerine oldukça sıcak yaklaşıyor. Tanzanya da bunun farkındalığı ile Türkiye’ye yaklaşıyor. Tanzanya Savunma Bakanı Innocent Bashungwa da yakın zaman önce yine Türk savunma sanayiinin terörle mücadele başta olmak üzere çözümlerini yerinde incelemiş ve Türkiye ile yakından çalışma yönünde arzularını ifade etmiştir.
