Soçi’de Ne Oldu?

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın günübirlik çalışma ziyareti için dün Soçi’deydik. 17 Temmuz’da sona eren tahıl koridoru anlaşmasının yenilenmesi ihtiyacının dünya gündeminde olduğu günlerde dikkatler Erdoğan-Putin görüşmesine çevrilmişti. Vilnius Zirvesi’nde Ankara’nın İsveç’in NATO üyeliğine yeşil ışık yakmasından sonra Türkiye-Batı ilişkilerinin yeniden canlandığı bir dönemde bu görüşmenin “zor geçeceğini” düşünenler de oldu. Herkesin üzerinde ittifak ettiği husus ise Erdoğan ile Putin arasında çok özel bir lider diplomasisi olduğu. Yine 2015 sonrası yeniden yapılandırılan Türkiye-Rusya ilişkilerinin kendine has özellikleri bulunduğu. Suriye’de karşı karşıya gelme riskini yöneten iki lider, enerji ve turizmden savunmaya kadar birçok alanda işbirliğini güçlendirdi ve derinleştirdi. İki ülke arasında ticaret hacmi 69 milyar dolara ulaşırken hedef 100 milyar dolar olarak belirlendi. Akkuyu Nükleer Reaktörü’nden sonra Sinop’ta yeni reaktör yapılması da müzakere masasında. Ukrayna’daki savaş Türk-Rus ilişkilerinin mahiyetini bir ölçüde değiştirdi. Yaptırımlara katılmayan Türkiye hem stratejik otonomisini gösterdi hem de istisnai bir denge politikası yürüttü. Bugün hem Putin hem de Zelenski ile görüşerek diplomasiyi işletebilen tek lider Erdoğan. Bu dengeyi Rusya ve Ukrayna ile ilişkileri bozmadan yürütebildi. Tahıl koridoru ve esir takası Ukrayna’daki savaş boyunca gerçekleşen en önemli diplomatik gelişmeler. İşte bu rol sebebiyle bütün başkentlerin gözü Soçi’deydi. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın konvoyu Soçi caddelerinden geçerken kaldırımlarda bekleyenlerin ilgisi kimi zaman video çekimi kimi zaman da el sallamak olarak kendisini gösterdi. Bu ilginin arkasında NATO ittifakı içerisinde olmasına rağmen Türkiye’nin yaptırımlara katılmaması vardı. Diğer bir faktör ise Erdoğan’ın halklara ulaşabilen ve beğeni toplayan lider özellikleriydi.

Soçi’deki görüşmelere dışişleri bakanının yanı sıra enerji, savunma, hazine ve maliye, sanayi ve teknoloji, tarım ve orman, ticaret bakanlarının katılması ikili konuların geniş kapsamını gösteriyordu. Ayrıca Merkez Bankası başkanının bulunması, yerli para kullanımı gündemine işaret ediyordu. MİT Başkanı ise Suriye dosyasını akla getiriyordu. Malum son bir haftada Suriye hareketli. ABD, Suriye-Irak sınırını kontrol altına alarak İran etkisini sınırlandırmaya çalışıyor. Rakka’da YPG ve Arap aşiretleri arasında çatışma var. Ve Deyrizor’da Esed karşıtı gösteriler devam ediyor. Bu haliyle Suriye dosyası en ilginç müzakere alanı olabilir. Seçimlerin ardından buluşan Erdoğan ve Putin her zirvede olduğu gibi dün Soçi’de de çok sayıda konuyu ele aldı. Ukrayna savaşından küresel meselelere dair perspektiflerini paylaştılar. Bu tür zirvelerde iki lider, heyetlerinin detaylı müzakere ettiği konuları karara bağlıyor. Baş başa görüşme stratejik değerlendirmelere, ufuk turuna sahne oluyor.

***

Rusya ve Ukrayna’nın alternatif tahıl koridoru planı var. Kiev, Bulgaristan ve Romanya kıta sahanlığı üzerinden yeni hat açmaya çalışıyor. Moskova ise mevcut koridorun söz verildiği gibi çalışmamasından (swift sisteminden çıkarılması ve gübre ithalatına izin verilmemesi) şikâyetçi. Ankara ise hem Rusya’nın hem de Ukrayna’nın dahil olduğu yeni bir planı BM ile çalıştı. Karadeniz’in çatışma ortamı olmasını istemiyor. Rus tarafı iki aydır anlaşmaya dönmek için Batı’nın sözlerini tutmasında ısrarcı tutum takınıyor. Eski sanatoryum binasındaki basın toplantısında Erdoğan ile Putin’in yaptığı açıklamalarda ikili konularda işbirliğini derinleştirme (yerli para kullanımı, nükleer işbirliği, gaz dağıtım merkezi, tarımda işbirliği, turizm artışı hedefi) öne çıktı. Tahıl koridoru müzakereleri devam edecek. Putin, Batı’nın kendilerini aldattığını, koridordan giden tahılın fakir ülkelere ulaşmadığını söyledi. “Yaptırımlar kaldırılırsa koridor yeniden başlar” dedi.
Ayrıca, 1 milyon ton tahılın Türkiye üzerinden ve Katar işbirliği ile sevk edilebileceğini vurguladı. Erdoğan ise Rusya’nın KKTC’de ofis açmasından memnuniyetini dile getirdi. Tahıl koridoru konusunda “Eksikliklerin giderilerek devam etmesi görüşündeyim” dedi. BM ile yürütülen çalışmaya işaret etti. Afrika ülkelerine gönderilecek tahılın Avrupa’ya kayması konusunda Rusya’nın rahatsızlığına katıldığını belirtti. Rus tahılının işlenerek Afrika ülkelerine gönderilmesinde mutabık kalındığını açıkladı. Soçi’den çıkan, Moskova’nın Batı’nın verdiği sözleri tutması için bir süre daha bekleyeceği. Türkiye-Rusya ilişkileri ise güçlenmeye devam ediyor.

[Sabah, 5 Eylül 2023]