27 Eylül 2020’de Ermenistan ile Azerbaycan arasında yeniden başlayan savaş Rusya ve Türkiye’nin müdahil olma, bölgedeki enerji projelerini hedef alma, büyük bir insani krize neden olma ve diğer ihtimaller dolayısıyla dünya gündeminin ana konularından birisi oldu. Son yıllarda iki ülke arasında birkaç kez sıcak çatışma yaşansa da savaşın bu kez tahmin edilenden daha kapsamlı ve daha uzun süreli olması hemen akıllara eski ateşkes anlaşmasını ve yeni ateşkes girişimlerini getirdi. Ateşkes konusunda üç kez (10 Ekim, 17 Ekim1 ve 26 Ekim2 tarihlerinde) Rusya, Fransa ve Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) ara buluculuğuyla uzlaşmaya varıldı. Fakat çatışmalar hiç durmadı ve taraflar birbirlerini ateşkese uymama konusunda sürekli olarak suçlamaktadır. Ermenistan-Azerbaycan savaşında ateşkesin niteliğini ve savaşın tam durma ihtimalini daha iyi anlamak için Karabağ sorununda ateşkesin tarihine göz atmakta yarar vardır.
İLK ATEŞKES GİRİŞİMLERİ
İki ülke arasında en kapsamlı ve en uzun süre yürürlükte olan ateşkes anlaşması Mayıs 1994’te imzalansa da onun öncesinde ve sonrasında çok sayıda ateşkes girişimi olmuştur. Eylül 1991’de Rusya Devlet Başkanı Boris Yeltsin ve Kazakistan Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev’in bölgeyi ziyareti sonrasında 23 Eylül 1991’de Rusya’nın güneyindeki Jeleznovodsk kentinde Bakü ve Erivan yönetimleri Yeltsin ve Nazarbayev’in garantörlüğünde anlaşmaya varmıştı.3 Jeleznovodsk Anlaşması Karabağ sorunundaki ilk ateşkes anlaşmasıydı. Fakat buna dayanılarak ek adımların da atılması gerekmekteydi. Ermenistan bu adımları atmayınca Azerbaycan tarafı ateşkese uyulmadığını göstermek üzere Rusya ve Kazakistan’dan bölgeye gözlemciler davet etti. 20 Kasım 1991’de Azerbaycan hükümetinin üyelerini (Devlet Sekreteri Tofig İsmayılov, Başbakan Yardımcısı Zülfü Hacıyev, İçişleri Bakanı Mehemmed Esedov, Başsavcı İsmet Qayıbov), adalet ve güvenlik yetkililerini (iki Rus generali, Kazak ve Rus gözlemcileri, Kazakistan İçişleri Bakan Yardımcısı Sanlal Dasumoviç Serikov ve diğerlerini), ayrıca ünlü gazetecileri taşıyan helikopter Ermenilerin kontrolündeki bölgeden açılan ateşle düşürüldü. Helikopterde bulunan herkes hayatını kaybetti ve bu saldırı Azerbaycan..