KazanForum 2024: Rusya, İslam Dünyası ile Yakınlaşıyor

15. Uluslararası Rusya-İslam Dünyası Kazan Ekonomi Forumu–KazanForum 2024, 14-19 Mayıs 2024 arasında Tataristan Cumhuriyeti’nin başkenti Kazan’da düzenlenecektir. Forum kapsamında İslam dünyasının önde gelen ekonomi ve finans uzmanlarının bir araya gelmesi planlanmaktadır. 2023’teki foruma 57’si İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) üyesi olmak üzere 80 ülkeden 16 binden fazla kişi katılmıştır. KazanForum 2023’te Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in imzaladığı kararname ile federal statü elde etmiştir. Böylece forum, Petersburg Uluslararası Ekonomik Forumu ve Vladivostok’taki Doğu Ekonomik Forumu ile Rusya’da her yıl düzenlenen uluslararası ekonomik forumlar arasında katılımcı sayısı ve önemi bakımından en büyük üç forumdan birisi olmuştur.

KazanForum’a Rus devlet makamlarının ilgisinin son yıllarda daha da arttığını söylemek mümkündür. Özellikle Rusya-Ukrayna savaşından sonra Avrupa ve ABD’nin ciddi yaptırımlarına maruz kalan Rusya alternatif iş birlikleri ve pazarlar aramaktadır. Rusya’nın sahip olduğu Müslüman nüfus İslam ülkeleri ile iş birliğinin gelişmesi noktasında avantaj sağlamaktadır. Son yıllarda Türkiye başta olmak üzere İran, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri gibi İİT üyesi ülkelerden Rusya’nın özellikle Müslüman nüfusunun yaşadığı bölgelere yatırımların sayısı artmaktadır. Dışarıdan gelen Müslüman yatırımcıların hassasiyetini dikkate alan Rusya yönetimi katılım bankacılığı ve İslami bankacılık konusunda ciddi ilerlemeler kaydetmektedir. Kazan merkezli Ak Bars Bankası da İslami bankacılık konusunda denemeler yapmaya başlamıştır.

Forum kapsamında İİT ülkeleri ile Rusya Federasyonu bölgeleri arasında ticari, ekonomik, bilimsel, teknik, ilmi, sosyal ve kültürel ilişkilerin güçlendirilmesi hedeflenmektedir. Bunun yanı sıra Rusya’da ve dünyada İslami finans sistemi kurumlarının gelişiminin teşvik edilmesi de forumun amaçlarındandır.

Çok Kutuplu Dünyada İslam Dünyası

Rusya ortaya attığı “çok kutuplu dünya” kavramı ile mevcut uluslararası sistemi temelden eleştirmektedir. Ruslar mevcut sistemi eksikleri olduğu ve sadece ABD’nin çıkarlarına hizmet ettiği yönlerinden eleştirmektedir. Bu durum Moskova’nın yeni bir konsept geliştirmesine sebep olmuştur. Rusya 2008’den beri bu konsept çerçevesinde çeşitli fırsatlarla beraber Avrupa ve ABD ile bağlarını azaltmaya ve yeni iş birlikleri oluşturmaya çalışmaktadır. Bu sürede Rusya’nın da üye olduğu BRICS ülkeleri grubu (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika Cumhuriyeti), Şanghay İşbirliği Örgütü ve Avrasya Ekonomik Birliği başta olmak üzere kurulan uluslararası organizasyonlar ile alternatif pazarlar ve iş birliklerinin oluşturulması hedeflenmiştir.

İslam dünyası alternatif pazar arayan Rusya için önemli iş birlikleri potansiyeline sahip bir coğrafya olarak öne çıkmaktadır. Şu an Rusya sınırları içinde 21 milyon Müslüman yaşamaktadır. Avrupa’da Türkiye’den sonra en fazla cami bulunan ülke Rusya’dır. Aynı zamanda ülke sınırları içerisinde yaşayan Müslüman halkların bir kısmını Tatarlar, Özbekler, Azeriler, Kazaklar ve Kırgızlar gibi Türk soylu milletler oluşturmaktadır. Bu durum bir dil yakınlığını beraberinde getirmektedir. Tataristan bu sebeple Türkiye’den gelen yatırımcılar için cazip bir bölge olarak öne çıkmaktadır. Bu sebeple KazanForum 2024’te Türkiye öncelik verilen ülkeler arasında yer almaktadır. Şu an Tataristan bölgesinde 180’den fazla Türk şirketi faaliyet göstermekte ve bu şirketlerin bölgeye yaptığı yatırım yaklaşık 4 milyar dolardır. Gelecek yıllarda ise bu yatırım miktarının artması beklenmektedir.

Alternatif Lojistik Yolları

KazanForum 2024’te konuşulacak önde gelen konulardan biri de Uluslararası Kuzey-Güney Ulaşım Koridoru (International North-South Transit Corridor, INSTC) olacaktır. Şu an Gazze’de yaşanan çatışmalar ve sonrasında Husilerin Kızıldeniz’deki ticari gemileri hedef alması uluslararası tedarik zincirini olumsuz etkilemiştir. Aynı zamanda Panama Kanalı’ndan gemi geçişleri de kuraklık sebebiyle sınırlandırılmıştır. Bu durum tedarik zincirlerini bozmakta ve dünya genelinde lojistik ücretlerini ciddi oranda artırmaktadır. Rusya bu noktada INSTC ve Kuzey Deniz Rotası ile özellikle Avrasya’da yük taşımacılığını artırıp hızlandırabilmeyi ve önceki deniz yollarına bir alternatif sunmayı amaçlamaktadır.

2024’te INSTC sayesinde Avrasyalı lojistikçiler Hint Okyanusu ve Basra Körfezi ile Hazar Denizi bölgesinden, Baltık ve Kuzey denizlerindeki Rus limanlarına giden demir yolu rotasının açılmasını beklemektedir. İran, demir yolu ağını Reşt şehri üzerinden Hazar Denizi limanına bağlayan son hat inşası ile halihazırda tamamlamıştır. Buna paralel olarak INSTC’nin bir parçası olan Hazar Denizi çevresindeki batı ve doğu kara yolları Azerbaycan, Kazakistan ve Türkmenistan üzerinden geliştirilmektedir. Ayrıca 2023’te Rusya ve İran, projenin batı kolundaki son demir yolu bölümünü Reşt ve Astara şehirleri arasında inşa etmek üzere bir anlaşma imzalamıştır.

KazanForum uzmanlarına göre INSTC genel olarak Rusya ve Basra Körfezi ülkeleri arasında Avrupa’ya hızlı ve kesintisiz lojistik geçişi sağlayacaktır. Konteyner teslim sürelerinin halihazırda kullanılan ticaret yollarına kıyasla yarıdan fazla azalması beklenmektedir. Örneğin Rusya’nın St. Petersburg şehrinden Hindistan Mumbai’ye, Süveyş Kanalı üzerinden deniz yoluyla 30-45 gün arasında giden ürünler INSTC üzerinden yaklaşık olarak 10-20 gün arasında ulaşabilecektir. Uzmanların hesaplamalarına göre ortalama taşımacılık maliyeti yüzde 30-40’a kadar düşebilecektir. Lojistik trafiğinin hacmi önemli ölçüde artacak, transit potansiyeli güçlenecek ve proje üyesi ülkelerin dış pazarlara erişimi genişleyecektir.

Rusya 2030’a kadar INSTC’nin geliştirilmesi için 280 milyar ruble (yaklaşık 3 milyar dolar) yatırım yapmayı planlamaktadır. Rusya Başbakan Yardımcısı Marat Khusnullin’e göre INSTC’nin inşası, Müslüman ülkelerin Rus tarım ve helal ürünlerinin ihracatına olan ilgisiyle de bağlantılı olduğu için KazanForum 2024’ün kilit konularından biri haline gelmiştir. Yeni lojistik yolunun gıda ve diğer tarımsal sanayi ürünlerini Orta Asya, Basra Körfezi ve Afrika’daki tüketicilere ulaştırması beklenmektedir. Böylece INSTC küresel gıda güvenliğine somut ve pratik bir katkı sağlayacaktır.

Kısacası Rusya için KazanForum 2024 hem İİT üyesi ülkelerle iş birliğinin artırılmasını hedefleyen hem de günümüzde yaşanan lojistik sorunların çözümleri noktasında önemli konuların ele alınacağı bir etkinlik olacaktır. Bu forumda alınacak kararlar ve sağlanacak yeni anlaşmalar Rusya’yı doğrudan etkileme potansiyeline sahiptir.