Mısır’da Hüsnü Mübarek’in devrilmesinden sonraki üç yıllık süreç içerisinde iki ayrı anayasa yapılarak halkoyuna sunuldu.
2012 Anayasası, daha fazla özgürlükçü, demokrasiyi anayasal garanti altına alan, askerin yetkilerini kısmen de olsa azaltan ve devleti dine daha fazla yakınlaştıran bir anayasa olarak tanımlanmaktaydı. Ve 205 maddeden oluşuyordu.
2014 Anayasası ise 247 maddeden oluşuyor. 18 madde insan hakları ve özgürlüklerini kapsarken, 45 madde işçi ve çiftçilerle ilgili.
Cumhurbaşkanı’nın hakları 2012 Anayasası’na uygun bir şekilde düzenlendi. 2014 Anayasası’nda da Cumhurbaşkanı istediği kişiye hükümeti kurma görevi verebilecek. En fazla oy alan partinin başkanının hükümet kurması gibi bir kısıtlama bulunmuyor.
Ancak 2014 Anayasası, Savunma Bakanı konusunda Cumhurbaşkanı’nın yetkilerini kısıtlıyor. Savunma Bakanı, Yüksek Askeri Konsey tarafından ve iki cumhurbaşkanlığı süresince seçilecek. Bu süre içinde Başbakan ve Cumhurbaşkanı, Savunma Bakanı’nı görevden alamayacak.
Cumhurbaşkanı’nın parlamentoyu feshetme yetkisinde de kısıtlamaya gidildi. 2014 Anayasası’na göre Cumhurbaşkanı parlamentoyu feshedemeyecek. Ancak parlamentonun da kabulü ile konu halkoyuna sunulabilecek.
Cumhurbaşkanlığına adaylık konusunda 2014 Anayasası’na göre, aday olabilmek için 20 milletvekilinin veya 15 vilayette 25 bin vatandaşın onayının alınması gerekiyor.
2012 Anayasasına göre, 20 milletvekili veya 10 vilayette 20 bin vatandaşın onayı gerekiyordu. Her vilayette en az bin kişi şartı da vardı. Yeni Anayasa’da ise aynı şart 15 vilayet için geçerli.
Yeni Anayasa, Başbakan’a geniş haklar veriyor. Bu sebeple, Mısır önümüzdeki dönemde karma bir sistemle yönetilecek.
2014 Anayasası’na göre Mısır Parlamentosu Cumhurbaşkanını da dolaylı olarak görevden alabilecek. Parlamentoda üçte iki çoğunluğun elde edilmesi durumunda, Cumhurbaşkanlığı erken seçimi için referanduma gidilebilecek. Referandum Başbakanı’nın emriyle yapılacak. Çünkü milletvekillerinin üçte iki çoğunluğa ulaşması, Cumhurbaşkanı’ndan güvenoyunun çekilmesini gerektiriyor. 2012 Anayasası’nda milletvekillerine böyle bir hak tanınmıyordu.
CUMHURBAŞKANI BAŞBAKAN’I GÖREVDEN ALAMAYACAK
2012 Anayasası’nda, “Cumhurbaşkanı sivil ve askeri görevlileri ve siyasi temsilcileri atayabilir ve görevden alabilir” şeklinde bir madde vardı. Bu madde, Cumhurbaşkanı’na istediği kişiyi Başbakan olarak atama ve istediği zaman görevinden alma yetkisi vermekteydi. 2014 Anayasası’na göre, Cumhurbaşkanı ancak parlamentonun çoğunluğunun onayı ile hükümeti görevden alabilir.
2014 Anayasası Mısır Parlamentosu’nun alt kanadı olan Şura Meclisi’ni kaldırarak, bütün yetkileri Mısır Halk Meclisi’ne veriyor. 2012 Anayasası’nda iki meclisin varlığı da kabul edilmekteydi.
ASKER – SİVİL İLİŞKİSİ
2014 Anayasası’nda Mısır Silahlı Kuvvetlerine çok önemli bir yetki tanınıyor. Yeni Anayasa’da, “Savunma Bakanı’nın Yüksek Askeri Konsey’in onayı ile ve 8 yıllığına seçilmesi” maddesi yer alıyor. Mısır ordusunun yönetim kademesini oluşturan Yüksek Askeri Konsey üyeleri ise, Savunma Bakanı ve Genelkurmay Başkanı tarafından istişare ile seçiliyor. Savunma Bakanı’nı kimin görevden alacağı konusunda ise her hangi bir madde Anayasa’da yer almıyor.
Yeni Anayasa’ya göre siviller askeri mahkemelerde yargılanabilecek. “Askeri kurumlara, birliklere veya askere doğrudan düşmanca saldırılar” gibi 14 maddede toplanan suçları işleyenler askeri mahkemede yargılanacak.
Söz konusu madde, Mısır’da ciddi tartışmalara neden oldu. Sivillerin askeri mahkemelerde yargılanmasının önünün açılması, devrim ve değişim hareketlerinin yanı sıra insan hakları örgütleri tarafından da eleştirildi. 6 Nisan Hareketi bu nedenle eylemler yapmaya başladı ve hareketin üç lideri 3’er yıl hapse mahkûm edildi.
2012 Anayasası’nda Silahlı Kuvvetlere zarar veren suçlarda, sivillerin yargılanmasının kapısını aralayan bir madde vardı. Ancak hangi hallerde yargılanacakları belirtilmemişti.
İŞÇİ VE ÇİFTÇİLER
2014 Anayasası’nda işçi ve çiftçi sınıfının parlamentodaki temsili netliğe kavuşmadı. Önceki anayasalarda işçi ve çiftçiler Mısır Halk Meclisi’nin yüzde 50’sini oluşturmaktaydı. Yeni Anayasa’nın 242. maddesinde, “Devlet işçi ve çiftçi sınıfına parlamentoda temsil hakkı tanıyacaktır” denildi ancak oran belirtilmedi.
KADINLAR
Kadınlar konusunda 2014 Anayasası, “Yargı görevlerinde kadınlara ayrımcılık yapılmayacaktır. Kadının uygun bir şekilde parlamentoda temsil edilmesi için devlet gereken tedbirleri alacaktır” denilmektedir. Mısır’da yıllardan beri kadınların yargıç olarak görev yapmasına izin verilmemektedir.
2012 Anayasası’nda kadının parlamentoda temsili konusu değerlendirilmemekte, bir parti çatısı altında ya da bağımsız olarak erkekler gibi seçilebileceklerine işaret edilmekteydi. 2012 Anayasası, parlamento seçimleri için adayların parti listeleri ve bağımsız olarak seçime gireceğini parlamentonun üçte ikisinin parti listesi, üçte birinin ise bağımsız milletvekillerinden oluşacağını hükme bağlamıştı. Ancak 2014 Anayasası bu konuya bir açıklık getirmiyor ve meseleyi kanun koyucunun inisiyatifine bırakıyor.
YOL HARİTASININ DEĞİŞMESİNİN ÖNÜNÜ AÇAN MADDE
3 Temmuz’da Savunma Bakanı Abdulfettah el Sisi tarafından açıklanan Yol Haritası’na göre, önce parlamento sonra Cumhurbaşkanlığı seçimleri yapılacaktı. Ancak ülkede son iki aydır belli kesimler, Cumhurbaşkanlığı seçimlerini önce yapmanın daha isabetli olacağını gündeme getirmeye ve tartışmaya başladı.
Anayasa’da, önce parlamento mu yoksa Cumhurbaşkanlığı seçimleri mi yapılacak? sorusuna cevap verilmedi. Konunun muğlak bırakılması “Yol Haritası değişiyor” şeklinde yorumlanırken, Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin öne alınabileceği öngörülüyor.
ŞERİAT MADDESİ AYNEN KALDI
Ülkede tartışma nedeni olan (Selefiler, laikler ve Hıristiyanlar arasında) maddelerden birisi de “Kanun koyucu İslam Şeriatı prensipleridir” diyen 2. maddeydi.
Bu madde, Enver Sedat döneminde konulduğu gibi aynen kaldı. Ancak Müslüman Kardeşler döneminde 2012 Anayasası’na Selefilerin aşırı baskısıyla eklenen 2. maddenin yorumu şeklindeki 219. madde ise 2014 Anayasası’nda yer almıyor.
Zamanında bu madde için Anayasa Komisyonunda kriz üstüne kriz çıkaran Selefi Nur Partisi’nin söz konusu maddenin iptal edilmesine rağmen sergilediği çifte standart dikkat çekiyor.
Seküler kesimler ise 219. maddenin iptalinin Mısır’ı daha fazla laikleştirdiğini ifade ediyorlar.
DİNİ PARTİLER YASAKLANDI
2012 Anayasası’nda yer almayan önemli bir madde daha yeni Anayasa’da yer alıyor. Bu maddeye göre ülkede dini partiler yasaklanıyor. Söz konusu maddeye Nur Partisi itiraz etti ancak bu itirazlar dikkate alınmadı. Nur Partisi’nin dini bir parti olduğu biliniyor.
Son olarak, 2012 Anayasası daha çok başkanlık sistemi ağırlıklıydı. 2014 Anayasası ise karma yönetim sistemini benimsiyor.
Bu tabloya göre, iki anayasanın da artı ve eksileri olduğu gözleniyor…
