Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in 2025’te yapılacak cumhurbaşkanı seçimlerini erkene alma kararıyla birlikte Azerbaycanlılar, bugün cumhurbaşkanını seçmek üzere sandık başına gidiyor. 7 adayın yarıştığı seçimler özellikle 2 açıdan ilk olma özelliğine sahip. Birincisi, bu seçimler İkinci Karabağ Savaşı’ndan sonra düzenlenecek ilk seçimler. Hatırlanacağı üzere, Azerbaycan’ın Ermenistan provokasyonlarına karşı 27 Eylül 2020’de başlattığı karşı taarruzla beraber 44 gün süren İkinci Karabağ Savaşı net bir Azerbaycan zaferiyle sona erdi. Savaş sonucunda imzalanan üçlü bildiriyle Şuşa dahil on yıllardır işgal altında bulunan Azerbaycan toprakları büyük ölçüde özgürleştirildi. Üçlü bildirinin önemli şartlarından birisi olan Ermeni silahlı güçlerinin Hankendi, Hocalı, Hocavend ve Ağdere gibi Azerbaycan topraklarından çekilmesi ise bir türlü gerçekleştirilmedi. Bunun yanı sıra Ermenistan tarafından ve söz konusu topraklardan Azerbaycan’a yönelik saldırı, mayınlama ve sabotaj eylemleri de devam etti. Üstüne üstlük, buradaki sözde yönetim 9 Eylül 2023’te kendince sözde başkanlık seçimleri düzenledi. Bunun üzerine Azerbaycan bu topraklarda anayasal düzeni tesis etmek amacıyla 19 Eylül 2023’te terörle mücadele operasyonu başlattı ve 24 saat geçmeden, topraklarının tamamında egemenliğini yeniden tesis etti. Dolayısıyla 7 Şubat seçimleri, zafer sonrasında düzenlenecek ilk seçimler olma özelliğini taşıyor. Uluslararası arenada, Aliyev’in seçimleri öne çekmesinde zafer psikolojisinden yararlanma motivasyonunun olduğu yönünde cılız bazı eleştiriler bulunuyordu. Oysa Aliyev’in böyle bir motivasyonu olsaydı, büyük zaferin üstünden geçen 3,5 sene içinde herhangi bir zamanda çok rahat erken seçim kararı alabilirdi.
Karabağ’daki ilk seçim
Azerbaycan’ın 1991’de bağımsızlığını yeniden ilan etmesinden beri ülkede 8 cumhurbaşkanı seçimi yapıldı. Bazıları çok daha olağanüstü dönemlerde gerçekleştirilen bu seçimlerin ortak özelliği, Birinci Karabağ Savaşı’nın gölgesinde yapılmalarıydı. Diğer bir ifadeyle son 8 cumhurbaşkanı seçimi Birinci Karabağ Savaşı’yla beraber Azerbaycan topraklarının yaklaşık yüzde 20’sinin Ermenistan işgali altında olduğu ve yaklaşık bir milyon Azerbaycanlının ülke içinde yerinden edildiği bir ortamda gerçekleştirildi. Bu açıdan 7 Şubat seçimleri, yeniden bağımsızlığının ardından ilk defa bütün Azerbaycan topraklarında gerçekleştiriliyor. Bu durumu taçlandıran husus ise işgal altından kurtarılan bölgelerde de oy kullanılacak olmasıdır. Karabağ’da ilk kez seçim düzenlenecek olmasının siyasi ve teknik açıdan iki anlamı bulunuyor. Siyasi açıdan ele alındığında, sadece yerinden edilen Azerbaycanlılar için değil; bütün Azerbaycanlılar hatta başta Türkiye olmak üzere tüm Türk dünyası için Karabağ meselesi yaklaşık 30 yıldır büyük bir travma oluşturuyordu. Bu travma İkinci Karabağ Savaşı sonucunda büyük bir zaferle sona erdi. Son dokunuşlar ise 19 Eylül 2023’te yapıldı. Dolayısıyla Azerbaycanlılar için siyasi açıdan 7 Şubat seçimlerinde Karabağ’da oy kullanılabilecek olması, aslında ulusal gururun güçlü bir şekilde restorasyonudur. Bunun yanı sıra Karabağ’da ve özgürleştirilen diğer bölgelerde de oy kullanılacak olması, aslında bir anlamda Azerbaycan’ın bu topraklardaki egemenliğinin tam olarak sağlandığının bir diğer teyidi olacak.
Kolay olmayan teknik hazırlıklar
Teknik açıdan bakıldığındaysa, başta Şuşa olmak üzere Azerbaycan’ın özgürleştirdiği topraklarda seçimlerin gerçekleşmesini sağlamak aslında oldukça zorlu bir süreçtir. Zira her ne kadar bu topraklardaki Ermeni silahlı gruplar tamamen çıkarılmış olsa ve egemenlik tamamen sağlanmış olsa da Ermenistan’ın ve silahlı terörist grupların döşediği yüzbinlerce mayın hala toprak altında. Bu mayınları etkisiz hale getirmek için çok yoğun bir çalışma yapılıyor ancak mayın temizliği yıllar alacak bir süreç. İkinci Karabağ Savaşı sonrası dönemde döşenen mayınlar sebebiyle yaşamını yitiren Azerbaycanlı sayısı 300’ün üzerinde. Mayınlar ve diğer patlayıcıların yanı sıra işgal döneminde Ermenistan bölgedeki bütün altyapıyı ve üstyapıyı tahrip etmiş durumda ve yeniden yaşamın sağlanması da kolay bir süreç değil. Azerbaycan İkinci Karabağ Savaşı’nın ardından hızlı bir yeniden inşa sürecine girerek bölgede yaşamın normalleştirilmesi için yoğun çaba harcıyor. Bu satırların yazarı olarak Şuşa, Ağdam, Fuzuli, Zengezur bölgelerine gerçekleştirdiğim çeşitli ziyaretlerde ne kadar hızlı bir inşa sürecinin yaşandığını bizzat müşahede ettim. Başta Türk şirketleri olmak üzere onlarca şirket, binlerce çalışanıyla bölgenin yeniden yaşanabilir hale gelmesi için çabalıyor. Bu bağlamda, yerinden edilmiş Azerbaycanlıların topraklarına geri dönebilmesi için Bakü yönetimi tarafından aşamalı planlar yapıldığı ve uygulanmaya başlandığı görülüyor. 7 Şubat seçimlerinde özgürleştirilen bölgelerde oy kullanılacak olması da bunun önemli bir işaretidir. Nitekim Azerbaycan Merkezi Seçim Komisyonu, işgalden kurtarılarak özgürleştirilen topraklarda bulunan 26 seçim bölgesinde 22 bine yakın seçmenin 7 Şubat’ta oy kullanabileceğini açıkladı. Bu seçmenlerden 3 bin 700’ü bölgeye geri dönerek daimi yaşamlarına başlayan Azerbaycanlılarken geri kalanı bölgenin yeniden inşa faaliyetlerinde çalışan Azerbaycanlılardır. Dolayısıyla 7 Şubat’ta 7 adayın yarışacağı cumhurbaşkanı seçimleri, sadece Azerbaycan cumhurbaşkanının belirlenmesi açısından değil, modern Azerbaycan tarihinde Karabağ bölgesinde seçimlerin ilk kez yapılacak olması açısından da önemli bir dönüm noktasıdır.
[AA, 7 Şubat 2024]
