“Kamu kurum ve kuruluşlarının harcamalarında tasarruf sağlanması, bürokratik işlemlerin azaltılması ve kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli kullanımına ilişkin” “Tasarruf Tedbirleri” (TT) konulu 2024/7 nolu genelge 17 Mayıs 2024’te Resmi Gazete’de yayımlandı.

1. TT neleri veya hangi kurumları kapsamakta ve sosyal politikalarla bağlantılı kısımları ana hatlarıyla nelerdir?

TT kapsamına kamu idareleri ve bu idarelere bağlı, ilgili ve ilişkili kamu kurum ve kuruluşları dahildir. Yine il özel idareleri, belediyeler ve bunların bağlı kuruluşları ile kurdukları birlik, müessese ve işletmeler ile kamu iktisadi teşekküllerinin yanında yarısından fazlasına sahip oldukları her çeşit kuruluş, müessese, birlik, işletme ve şirket de TT kapsamındadır. Ayrıca özelleştirme kapsam ve programına alınmış olan hisselerin yarıdan fazlası kamuya ait olan kuruluşlar ile fonlar, döner sermayeler ve diğer kamu kurum ve kuruluşları da TT içindedir. Bu bağlamda TT’nin sosyal politika alanı ile bağlantısı doğal olarak Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının harcamaları bağlamındadır. Bu nedenle TT genelgesinin söz konusu iki bakanlıkla bağlantılı olabilecek konuları sosyal politikalar ile ilgilidir. Bununla birlikte doğal afetler, salgın hastalıklar veya orman yangınları sırasında gerekli olan harcamalar TT kapsamı dışında bırakıldığı için söz konusu iki bakanlığın bu durumlardaki harcamaları da TT kapsamı dışındaki harcama kalemleridir.

2. TT’nin sosyal politika alanındaki işleyişte oluşturabileceği muhtemel riskler ve giderilme adımları neler olabilir?

TT’nin “Resmi Taşıtların Edinilmesi ve Kullanılması” başlığındaki “Kamu kurum ve kuruluşlarınca üç yıl süreyle her ne şekilde olursa olsun yeni taşıt edinilmeyecektir” şeklindeki hükmün savunma ve güvenlik hizmetleriyle ilgili ve ambulans ve itfaiye taşıtlarını istisna tutması önemli ve gerekli olmakla birlikte Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığınca hizmet verilen engelli, yaşlı veya kronik hastalara yönelik (evde sağlık bakım) hizmetler için gerekli olması durumunda taşıt ihtiyacının nasıl karşılanacağı ise açıkta kalmış durumdadır. Özellikle Türkiye’de kamu engelli hizmetlerindeki önemli gelişmeler sonrasında böyle bir talebin/ihtiyacın olması ihtimalini dikkate almak ve bu noktada taşıt alımları ile sürece katkı sağlamak mümkün olmuyorsa Sağlık Bakanlığı üzerinden ihtiyaçların ivedilikleri giderilmesini temin edecek sistematik bir koordinasyon mekanizması kurulmalıdır. Benzer bir risk alanı da “Kırtasiye ve Demirbaş Alımları” başlığında görünmektedir. Başlığın altında “Kamu kurum ve kuruluşlarınca zorunlu haller hariç olmak üzere üç yıl süreyle büro malzemesi, makine ve teçhizat, tefrişat, bilgisayar ve donanımı ile benzeri demirbaş alımı yapılmayacaktır” hükmü bulunmaktadır. Bu durumda örneğin “engelli dostu teknolojiler” veya “yaşlı dostu teknolojiler”e ihtiyaç duyulması halinde “zorunlu haller”in neler olduğu Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ve ilgili bakanlıklar tarafından net şekilde ortaya koyulmalıdır.

3. TT’nin sosyal politika alanında kazandıracağı tasarruf imkanları neler olabilir?

TT kapsamında birçok harcama kaleminde azalma söz konusudur. Bunun belli riskleri olmakla birlikte faydalarının daha çok olduğu aşikardır zira belli kalemlerde görülebilen israfın önlenmesi daha fazla mümkün olacaktır. Bu durum sosyal politika alanı için de geçerlidir. Örneğin TT’deki “Personel Görevlendirme” başlığı altında geçen “Kamu kurum ve kuruluşlarının hizmet içi eğitim, konferans, seminer, çalıştay, sempozyum, toplantı, organizasyon ve benzeri her türlü faaliyetlerinin uzaktan eğitim yöntemleriyle yapılması esastır” hükmü ve yüz yüze yapılmasının zorunluluk arz etmesi durumunda ise kamu tesislerinin kullanılacak olması ve faaliyetlerin mümkün olduğunda kamu personeli tarafından yapılacak olması önemli tasarruf hamleleridir. Bu durum sosyal politikalar ile ilgili kamu kurumları tarafından yıl boyunca çeşitli isimlerle otellerde veya kamu dışı kurumlarda yapılan, bu nedenle de ciddi harcama yükü oluşturan durumları ortadan kaldıracaktır. Benzer mantık TT’nin “Basın ve Yayın Giderleri” başlığında belirtildiği üzere yayınların elektronik ortamda yapılmasının gerekliliği için de geçerlidir. Böylece sosyal politika alanındaki her türlü kamu yayını elektronik ortamda ilgililerine sunulacaktır.

4. TT’nin sosyal devletin en önemli göstergelerinden olan kamu sosyal harcamalarını kısma ile ilişkisi nedir?

En kısa tanımıyla “sosyal devlet”, devletin sosyal alandaki varlığıdır ve bunun en önemli somut göstergesi de kamu sosyal harcamalarıdır. Kamunun sosyal harcama kalemleri ise eğitim, sağlık ve sosyal güvenlikten oluşmaktadır. Buna binaen eğitim, sağlık ve sosyal güvenlik harcamalarına göre sosyal devletin derecesi hakkında hüküm verilebilmektedir. TT genelgesindeki harcama kalemlerinde kesintilerin olduğu aşikar ancak bunlar “israfa yol açan” veya “israfa yol açma riski olan” hususlarla ilgilidir. Bunlar ise i) genel ilkeler, ii) taşınmaz edinilmesi, kiralanması ve kullanılması, iii) resmi taşıtların edinilmesi ve kullanılması, iv) haberleşme giderleri, v) personel görevlendirmeleri, vi) basın ve yayın giderleri, vii) kırtasiye ve demirbaş alımları, viii) temsil, tören, ağırlama ve tanıtım giderleri, ix) personel giderleri, x) enerji ve su alımları, xi) personel servis hizmetine ilişkin giderler ve xii) diğer hususlar başlıkları altında ele alınmıştır. Bu başlıklarda eğitim, sağlık veya sosyal güvenlik alanlarının içeriği ile ilgili herhangi bir harcama kaleminden kısmaya dair bir atıf yapılmamıştır. Yapılan şey sadece eğitim, sağlık veya sosyal güvenlik ile ilgili olabilecek kamu kurumlarının bahsi geçen başlıklar dahilindeki teknik harcamalarıdır. Bu nedenle TT’de kamu sosyal harcamalarının kısılması meselesi doğrudan söz konusu edilmemiştir.

5. TT nedeniyle kamu sosyal yardımlarında kısmaya gidilecek midir?

Bu durumla da bağlantılı olarak kamu sosyal harcamaların sosyal güvenlik kalemi içinde sosyal yardımlar da bulunmaktadır. Sosyal yardımların kamuda en fazla icra edildiği yapılanma Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ve onunla irtibatlı olarak (valilik ve kaymakamlıklar eliyle yürütülen) sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakıflarıdır. TT’de kamu sosyal yardımlarının kesilmesi veya azaltılmasına dair en ufak bir işaret söz konusu değildir. Bilakis kamu sosyal yardım miktarlarına yönelik enflasyon oranında artışların yapılması mümkündür.