5 Soru: Libya’da Temsilciler Meclisinin Paralel Hükümet Hamlesi ve Dibeybe’ye Suikast Girişimi

1. Libya’da neler yaşandı?

10 Şubat Perşembe günü Tobruk’ta bulunan Temsilciler Meclisi (TM), mevcut Ulusal Birlik Hükümeti (UBH) Başbakanı Abdülhamid Dibeybe’nin yerine bir önceki Ulusal Mutabakat Hükümeti (UMH) İçişleri Bakanı Fethi Başağa’yı başbakan olarak atadığını ilan etmiştir. TM Başkanlığı aynı zamanda Başağa’ya kendi kabinesini on beş gün içerisinde oluşturup güvenoyu için TM’ye sunması görevini de verdiğini duyurmuştur.

Aynı günün sabahında ise Dibeybe’nin aracı Trablus’ta silahlı bir saldırıyla uğrarken Dibeybe bu suikast girişiminden yara almadan kurtulmuştur. Dibeybe daha evvel TM’nin yeni bir başbakan atama gündemiyle toplanmasına karşılık bu yöndeki bir kararı tanımayacağını ve görevini yalnızca seçilmiş bir hükümete devredeceğini bildirmiştir.

2. TM paralel hükümet hamlesini neden yaptı?

Dibeybe, başbakanlığı devraldığı günden bu yana Libya’daki sıradan insanların gündelik hayatlarındaki sorunları çözebilme ve bazı hizmetleri sunabilme becerisiyle halk arasında dikkate değer bir popülarite kazanmıştır. Bu popülarite doğuda Halife Hafter ve TM Başkanı Akile Salih ile batı bölgesinde (Trablus) Başağa başta olmak üzere pek çok aktörü siyasi gelecekleri konusunda ciddi bir endişeye düşürmüştür. Dibeybe’nin potansiyelinin büyüklüğü, aralarında uzun süredir derin husumetler bulunan Başağa ile Hafter ve Salih gibi aktörleri birbirleriyle iş birliği yapmaya yöneltmiştir. O kadar ki Salih, Dibeybe’nin kamu harcamaları yapma imkanına kavuşup popülaritesini daha fazla artırmasını engellemek için UBH’nin bütçe teklifini bugüne kadar TM’de onaylattırmamıştır. Yine Başağa geçtiğimiz Aralık’ta bir tabuyu yıkarak Hafter’i Bingazi’deki karargahında ziyaret ettiğinde bugünlerde sonuca ulaşan Hafter-Salih-Başağa ittifakının işaret fişeğini atmıştır.

Paralel hükümet hamlesiyle Başağa içişleri bakanlığı döneminden beri hedeflediği başbakanlık unvanını elde edip Dibeybe’yi tasfiye etmek istemiştir. Öte yandan Salih, TM üzerinden kendisini çok daha uzun bir süre mevcut konumunda tutacak, seçimlerin yapılmasını fiilen imkansız kılacak ve siyasi arenayı da istediği gibi dizayn edebileceği bir hamle yapmıştır. Hafter ve Salih, batı bölgesinin (Trablus) güçlü bir figürü olan Başağa’yı kendi yanlarına çekmek suretiyle bu bölgeyi kendi içinde birbirine düşürmek istemiştir.

3. Dibeybe’ye suikast girişiminin anlamı nedir?

TM’nin paralel hükümet hamlesini görüştüğü bir günde Dibeybe’nin suikast girişimine muhatap olması tesadüf sınırlarını zorlamaktadır. Bu suikast girişimindeki amacın Dibeybe’yi korkutmak, sindirmek, başbakanlıktan ve siyasi hedeflerinden caydırmak olduğu anlaşılmaktadır. Dibeybe’nin karşısında yer alan aktörler ve koalisyonun ise bu türden bir eylemi yaptıracak imkanları fazlasıyla mevcuttur. Libya’nın her yerinde olduğu gibi Trablus’ta da tam anlamıyla kontrol altında olmayan silahlar ve silahlı grupların varlığı, bu türden eylemlerin hemen her çizgiden aktöre karşı yapılabilme ihtimalini ortaya çıkarmaktadır.

4. Paralel hükümet hamlesi başarılı olabilir mi?

Salih ve Başağa’nın ortak hamlesinin Dibeybe ve UBH’yi tasfiye edip yerine geçme ihtimali düşüktür. Öncelikle UBH, Birleşmiş Milletler (BM) öncülüğünde uluslararası toplumun büyük kısmının desteğiyle kurulmuştur. Ayrıca Dibeybe liderliğindeki UBH, TM’nin çok yüksek katılımlı bir oturumunda yine çok yüksek bir oranla güvenoyu alarak göreve başlamıştır. Bugün Başağa’nın seçildiği iddia edilen süreç ise hem katılım oranı hem de prosedür açısından şaibelerle doludur. Başağa’nın Tobruk’tan Trablus Mitiga Havalimanı’na inip basın açıklaması yapması beklendiği sırada BM, Dibeybe’yi başbakan olarak tanıdığını belirterek desteğini açıklamıştır.[1] 24 Aralık 2021 seçim tarihi aşıldığında da Türkiye ve Birleşik Krallık, ülkede adil ve şeffaf seçimler yapılıncaya kadar Dibeybe liderliğindeki UBH’yi meşru yönetim olarak tanımaya devam edeceklerini ilan etmiştir.

Meşruiyet tartışmalarının aşılamadığı ve askeri yöntemlere başvurulacağı bir aşamada ise yine Başağa’nın Dibeybe’yi yerinden etme ihtimali düşüktür. Başağa yeni kurduğu ittifak ile Trablus’un Dibeybe’ye muhalif olan askeri gruplarının ve kendi Misratalı grubunun desteğine sahip olmasına rağmen 2011 devriminden bu yana Libya’nın en büyük ve güçlü askeri grupları Dibeybe’ye yakın durmaktadır.

Libya Başkanlık Konseyi (BK) ve Merkez Bankasının (MB) da Dibeybe’yi desteklediği göz önünde bulundurulduğunda Başağa’nın Dibeybe’yi Trablus’ta tasfiye etmesi bir tarafa doğu bölgesinde kurulacak paralel bir hükümetin hayatiyetini sürdürmesi bile zor bir senaryodur.

5. Süreç nasıl ilerleyecek?

Dibeybe, Başağa’ya kıyasla sahip olduğu popülariteye yaslanarak dikkate değer bir halk kitlesini kendine destek için meydanlara davet edebilir. Zaten daha evvel Salih tek taraflı bir oldubitti ile UBH’den güvenoyunu çektiğini ilan ettiğinde de Dibeybe böyle bir çağrıda bulunmuştur. O zaman da TM’nin çoktan miadını dolduran ve sadece istikrarsızlık üreten karakteri büyük bir kitle tarafından protesto edilmiştir. Son gelişme karşısında da benzeri bir tepkinin harekete geçmekte olduğu gözlenmiştir.

Halid Mişri’nin başkanlık ettiği Yüksek Devlet Konseyinin (YDK) takınacağı tavır ise bu krizde önemli bir belirleyici olacaktır. YDK’nin Salih-Başağa hamlesine destek vermesi Dibeybe’nin başbakanlık görevini sürdürmesini en çok zorlayacak unsurlardan biri olur. Ancak Mişri’nin geçmiş çizgisi ve mevcut konumu düşünüldüğünde bu hamleye destek vermesi beklenmemelidir. YDK, TM’nin kararını hükümsüz ilan ettiği durumda ise Salih-Başağa hamlesi büyük oranda boşa çıkacaktır.

Başağa, meşruiyet sorunu ve güç dengesinin aleyhine olduğu gerçeğinin farkına vardığında ise bu hamle Dibeybe ve UBH’den belirli tavizler koparmak için müzakere pozisyonu işlevi görebilecektir.

[1] AFP News Agency, Twitter, 10 Şubat 2022, https://twitter.com/AFP/status/1491834346470260741, (Erişim tarihi: 10 Şubat 2022).