5 Soru: Irak Başbakanı Kazımi’nin Türkiye Ziyaretinin Anlamı

1. Kazımi’nin Türkiye ziyaretinin gündem başlıkları nelerdir?

Irak Başbakanı Mustafa el-Kazımi, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın daveti üzerine Türkiye’ye 17 Aralık’ta bir ziyaret düzenliyor. Ziyarette iki ülke arasında çok sayıda önemli konu ele alınacak ancak bunların en önemlisi su meselesi, ekonomik iş birliğinin arttırılması ve PKK terör örgütüne karşı mücadelede iş birliği olacaktır. Yine karşılıklı ticaret, çifte vergilendirmenin ortadan kaldırılması ve Irak’taki Türk yatırımları, keza İbrahim Halil Sınır Kapısı’nın yanı sıra Ovaköy Sınır Kapısı’nın da açılması masaya yatırılacaktır. Ayrıca Kazımi, Irak’taki mevcut durum nedeniyle postpaid sistemiyle Irak’taki altyapı projelerine yatırım ve Türk firmalarının ortaklığı konusunu da tartışmayı amaçlıyor.

2. Kazımi’nin ziyaretinin iki ülke arasındaki ilişkilere etkisi ne olacaktır?

Türkiye-Irak ilişkileri, iki ülke arasındaki pek çok ortak bağ, geniş çaplı ve yakın siyasi, ekonomik ve ticari ilişkiler nedeniyle olumlu bir iş birliği olarak nitelenebilir. Ancak son zamanlarda iki ülke arasındaki ilişkiler Türkiye’nin Irak topraklarında bulunan PKK’ya yönelik askeri operasyonları sebebiyle gerilmiş bu operasyonlardan ötürü Bağdat, Türkiye büyükelçisini geçen birkaç ay içinde üç kez çağırmıştır.

Ziyarette, Bağdat hükümeti ile Erbil arasında Sincar konusunda varılan anlaşma bağlamında Kazımi hükümetinin PKK terör örgütünün Irak topraklarındaki varlığına karşı kararlılığının tartışılması beklenmektedir. Bağdat hükümeti PKK militanlarını Irak’ın kuzeyindeki Sincar bölgesinden uzaklaştırma sürecini başlatarak ilerleme kaydediyor gibi görünmektedir. Ayrıca Türkiye bilhassa Irak hükümetinin PKK’ya karşı Irak’ın kuzey bölgelerinde varılacak bir uzlaşmanın ne denli önemli olduğunun idrakinde olarak PKK’nın etkinliğine endişeyle bakmaya devam edecektir.

Kazımi her iki tarafın da çıkarlarını güvence altına alan kalıcı bir anlaşma için adımlar atarak su sorununu çözmeyi hedeflemektedir. Öte yandan Türkiye, Irak’ın taleplerine olumlu yaklaşmakta, Irak’ın su ihtiyacını anlayışla karşılamaktadır. Türkiye’nin de suya ihtiyacı var ancak Irak’tan kendi su payına yatırım yapmasını ve su kaynaklarının israfına karşı stratejik çözümler geliştirmesini talep etmektedir.

3. Kazımi’nin Ankara ziyareti Irak’ın içişlerine nasıl yansıyacak?

Kazımi’nin Ankara ziyareti, iki ülke arasındaki ilişkilerin kapsamını aşacak, etkisi Irak’ın iç siyasetine ulaşacaktır. Gerek iki ülke arasındaki ilişkilerin yakın olması, gerekse siyasi, sosyal ve ekonomik yönlerden karşılıklı bağımlılık nedeniyle, Irak’ın iç güçleri, bu ziyaretin gündem konularını ve şu anda istikrarsızlık içinde bulunan Irak siyaset arenası üzerindeki doğrudan sonuçlarını yakından takip edecektir. Nitekim İran’a yakın Şii gruplar, Kazımi’den Türk kuvvetlerinin Irak’tan çıkarılması ve Irak’ın su payının artırılması konularını Türk yetkililerle görüşmesini istediklerini açıklamışlardır.

Sünni siyasi güçler ise Türkiye’nin, DEAŞ’e karşı savaştan mağdur olan Sünni kesimi daha etkin bir şekilde desteklemesini talep etmekte, Türk desteğinin Irak’taki İran nüfuzu karşısında siyasi bir denge durumu yaratacağını ifade etmektedir. Erbil hükümeti de Ankara’nın, Erbil ile Bağdat arasında askıda kalan sorunların çözümüne katkıda bulunmasını beklemektedir. Görüşmelerde Kuzey Irak bölgesindeki petrolün Türkiye üzerinden ihracına ilişkin krize bir çözüm bulunması için ortak bir zemin oluşturulması da gündeme gelebilir. Nitekim Erbil hükümeti, son üç yıldır büyük miktarlarda yapılan petrol ihracatı karşılığında ciddi ölçüde borçlanmıştır.

Önceki hükümetler, kabinedeki Türkmen temsilini göz ardı etmiş, Irak’taki Türkmen kesim ne Haydar İbadi ne de Adil Abdulmehdi hükümetlerinde bir bakanlık alabilmiştir. Ancak Kazımi hükümeti, Irak’taki Türkmen kesime özel bir bakanlık kurmuş, Irak parlamentosu da Kazımi’nin bu ziyaretinden iki gün önce, hükümette bir devlet bakanı olarak Türkmen aday Hiyam Nimet Mahmud el-Haydari’ye güvenoyu vermiştir. Dolayısıyla Kazımi hükümeti, genel seçimlerin öngörüldüğü gibi Haziran 2021’de düzenlenmesi konusunda ısrar ederken, Türkiye ziyaretinin Irak siyaset sahnesi üzerindeki sonuçları önümüzdeki dönemde etkisini gösterecektir.

4. Ziyaretin bölgedeki üçüncü devletler üzerindeki etkisi nedir?

Hiç kuşkusuz bu ziyaret, Irak’ın dış ilişkilerinin şekillenmesine ilişkin yansımaları açısından bölgesel düzlemde de önemlidir. Kazımi’nin İran ve Washington ziyaretleri, Fransa, İngiltere ve Almanya’yı kapsayan Avrupa turu sonrasında gerçekleşen bu ziyaret gecikmiş olmasına rağmen ele alınacak bölgesel meselelerin hassasiyeti nedeniyle bölgedeki en önemli olaylardan biridir. Nitekim Irak, (ziyareti ertelenen) Suudi Arabistan gibi komşularıyla ilişkilerinin şekillenmesine olumsuz etki eden Amerika Birleşik Devletleri (ABD)-İran çatışmasının bir arenası olmaya devam ediyor. Bu ziyaret ayrıca, geçenlerde Irak’ı ziyaret eden ve Kazımi hükümeti tarafından reddedilen bir talep olarak Bağdat’a Türkiye’ye karşı olumsuz bir tutum sergiletmeye çalışan Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un çabalarının başarısız olmasından sonra gündeme gelmiştir.

Joe Biden döneminde ABD rolünün gerileyeceğine dair beklentiler karşısında Türkiye’nin Irak konusunda bölgesel olarak önemli bir rol oynaması beklenmektedir. Yine Türkiye’nin demiryolu bağlantısı ile Irak’ın Fao Limanı’ndan geçen Çin ipeği bağlamında, uluslararası projelerde Türkiye’nin Irak’ın güvenilir bir ortağı haline gelmesi de mümkündür.

5. Kazımi’nin ziyareti ne gibi sonuçlar doğurabilir?

Kazımi’nin Ankara ziyareti, bir an önce çözülmesi gereken acil ve önemli meseleler söz konusu olduğundan diğer birtakım ülkelere yaptığı ziyaretler gibi bir protokol ziyareti olmayacaktır. Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi ve her iki ülkenin petrol ve enerji bakanları başkanlığında Ortak Ekonomik Komite başta olmak üzere, iki ülke arasındaki ortak komiteler etkin hale getirilebilir. Bu ziyaret ayrıca iki ülke arasında çeşitli seviyelerde iş birliği imkanları için yeni bir kapı açabilir. Özellikle Kazımi istihbarat başkanı olduğu dönemden beri Türk yetkililerle çok iyi ilişkilere sahiptir. Bu nedenle özellikle PKK ile mücadele ve su payı karşılığında Irak’ın Türkiye’nin sınır güvenliğine yardımcı olması konusunda ciddi mutabakatlar söz konusu olabilir.

Unutulmamalıdır ki Irak şu anda petrolünün önemli bir kısmını Türkiye’nin Ceyhan Limanı’ndan ihraç etmektedir. Yine Türk şirketleri Irak’ın istikrarsız bölgelerinde faaliyet göstermek konusunda diğer yabancı şirketlerden daha cüretkar davranmaktadır; Irak’ın da bu şirketlere ihtiyacı vardır. Bu çerçevede 2019 yılında 15 milyar 800 milyon dolar olarak gerçekleşen ve Türkiye’nin 20 milyar dolara yükseltmek istediği karşılıklı ticaret hacminin artırılmasına katkıda bulunabilecek stratejik Ovaköy Sınır Kapısı’nın açılması konusunda da bir uzlaşmaya varılabilir.